Redactioneel: Wanneer verschillende visies op het herinneringsbeleid botsen met elkaar (Frédéric Crahay)

• Remember (Atom Egoyan) (Gorik de Henau)
• War Dogs (Todd Philips) (Gorik de Henau)
• Come and See (Elem Klimov) (Brecht Capiau)
• De laatste aanval: interview met Jacques Tardi en Dominique Grange (Brecht Capiau)
• Lichamen in Re-volutie: in gesprek met regisseur Mokhallad Rasem tijdens het congres ‘Re-Moving Apartheid’ (Marieke Breyne & Sofie de Smet - UGnet)

Portfolio: The Evidence Room (Frédéric Crahay)

Interview: Amos Gitai: “History is not a linear story” (Gorik de Henau)

 

Dossier: Muziek in de kampen

• Presentation [Presentatie] (Klaas Coulembier)
  Muziek vormde een belangrijk onderdeel van het leven in een concentratiekamp, al dan niet geleid door de nazi’s. Welk soort muziek werd daar gecomponeerd en uitgevoerd, en wat was de precieze functie ervan? Was het een overlevingsmechanisme, een vorm van verzet voor de gedetineerden, een manier om hoop en menselijkheid uit te drukken? Of was het een instrument van terreur in handen van de kampbewakers? En wat is de rol van muziek in het herinneringswerk? Deze vragen vormen de rode draad doorheen het dossier.
• Music in Concentration Camps, 1933-1945 [Muziek in de concentratiekampen, 1933-1945] (Guido Fackler)
  ‘Muziek in de concentratiekampen’ doet ons in de eerste plaats denken aan het Moorsoldatenlied, de kampliederen van Dachau of Buchenwald, en de opvoeringen in Theresienstadt. Maar muziek speelde een belangrijke rol in het dagelijkse leven in alle naziconcentratiekampen. Kampbewakers bevalen de gevangenen regelmatig volksliederen te zingen tijdens het marcheren, tijdens oefeningen of tuchtprocedures, of ze vroegen ensembles om bepaalde stukken te brengen. Muziek werd dus ingezet om de gedetineerden te beschimpen, te vernederen of te straffen. Toch hielp muziek de gevangenen ook om de vreselijke omstandigheden in het kamp te doorstaan. Tijdens geheime herdenkingen, toegelaten gebedsdiensten of concerten, en in hun eigen composities ging muziek functioneren als een vorm van spiritueel protest.
• Muziek in de moordcentra van Aktion Reinhardt (Bruno Giner)
  In tegenstelling tot Auschwitz-Birkenau werden In de moordcentra van Aktion Reinhardt weinig muzikale activiteiten georganiseerd, aangezien de levensduur van de gevangenen zo kort was. Muziek was in de eerste plaats een propagandamiddel. Kleine orkesten van amateurmuzikanten speelden voornamelijk tijdens de aankomst van de konvooien om de nieuwelingen het valse idee te geven dat ze in een transitkamp waren terechtgekomen. Met dit schandelijke bedrog probeerden de nazi’s paniek te vermijden.
• Orkesten in de naziconcentratiekampen: functie en receptie (Amaury du Closel)
  Het meest opvallende aspect aan het muzikale leven in de kampen is misschien wel het grote aantal ensembles dat in het leven werd geroepen, van kleine groepjes met twee of drie muzikanten tot grote symfonische orkesten en koren. Amaury du Closel bekijkt dit bijzondere fenomeen van nabij.
• Music in Japanese American Concentration Camps: the Film Hidden Legacy and its Impact on the Collective Memory [Muziek in Japans-Amerikaanse concentratiekampen: de film Hidden Legacy en diens impact op het collectieve geheugen] (Minako Waseda)
  De internering van Japanse Amerikanen in de Verenigde Staten tijdens de Tweede Wereldoorlog werd al vanuit verscheidene invalshoeken belicht in wetenschappelijke studies. Het dagelijkse leven van de gevangenen, en dan met name hun muzikale beleving, kwam echter nauwelijks aan bod. Dit artikel haalt een aantal punten aan uit een eerder onderzoek van Minako Waseda uit 2005, om vervolgens de naoorlogse houding van Japanse Amerikanen tegenover de internering in kaart te brengen en de evolutie sinds de jaren negentig zoals die te zien is in de podiumkunsten, tentoonstellingen en films over het onderwerp. De auteur bespreekt in het bijzonder een film uit 2014, Hidden Legacy: Japanese Traditional Performing Arts in the World War II Internment Camps. Daarin zien we hoe de herinnering aan de internering aanvankelijk gestuurd werd vanuit een drang tot ‘amerikanisering’ en assimilatie, maar vandaag nieuwe vormen aanneemt.
• ‘Sauvée des cendres’ [Gered uit de assen] : interview met Hélios Azoulay (Daniel Weyssow)
  Voor hij naar Auschwitz werd gevoerd werkte Viktor Ullmann aan een opera over Jeanne d’Arc. Het libretto werd integraal bewaard (en kan u vinden in het dossier), maar we beschikken vandaag over slechts twee pagina’s bladmuziek. Hélios Azoulay en het Ensemble de Musique Incidentale namen dit fragment als beginpunt voor een nieuw muzikaal avontuur. Daniel Weyssow van Stichting Auschwitz sprak met de componist en ontdekte dat de historische gebeurtenissen ook vandaag nog een bron zijn van creativiteit.
• Libretto en Cd (op aanvraag) ‘Sauvée des cendres’
• Jeanne d'Arc op de tonen van de sjofar (Pierre-Emmanuel Dauzat)

• Consuming the Holocaust: over Sergei Loznitsa’s Austerlitz, een subtiel manifest voor een hernieuwd historisch bewustzijn (Jasper Delbecke)
  Sergei Loznitsa’s jongste documentaire Austerlitz (2016) is het ontluisterende resultaat van vele uren opnamemateriaal in de concentratiekampen van Sachsenhausen en Dachau, die de dubbelzinnigheid van het populaire ‘dark tourism’ blootleggen. Het is prachtige meditatieve cinema die scherpe vragen stelt over de rol en de betekenis die we vandaag toedichten aan onze recente Europese geschiedenis en vraagtekens plaatst bij de commercialisering en commodificatie van de Holocaust.
• De deportatie van vrouwen uit het bezette Frankrijk: nieuwe perspectieven (Pierre-Emmanuel Dufayel)
  Hoewel in bezet Frankrijk deportatie de belangrijkste repressievorm was tegenover vrouwen, beperkte het onderzoek rond dit thema zich lang tot studies van voormalige gedeporteerden zelf. In tegenstelling tot het idee dat het hier gaat om een geschiedenis zonder archieven werden de laatste jaren veel nieuwe bronnen ontsloten, zodat het onderzoeksveld aanzienlijk kon worden verruimd.

Memorial Site

• Drie Griekse kerken in Centraal-Afrika: Russische herinneringsplaatsen (Vladimir Ronin)
  Tussen 1870 en 1970 trokken meer dan 700 mannen en vrouwen uit het Russische Keizerrijk naar de Belgische bezittingen in Centraal-Afrika. In het vroegere Belgisch-Congo en Ruanda-Urundi, vooral in de steden, waren de Russische ingenieurs, artsen, landbouwkundigen, hydrografen, geologen, technici, ondernemers en hun gezinnen van het orthodox-christelijke geloof sterk gehecht aan de Griekse kerken, omdat er geen Russische parochies waren. Als herinneringsplaatsen die ons vandaag nog doen terugdenken aan bepaalde episodes uit het leven van de Russen in het voormalige Belgisch Afrika, kunnen we dus enkele mooie Griekse kerken in de Democratische Republiek Congo en in Burundi vermelden en bij gelegenheid ook bezoeken. 
• Herdenkingsplekken in Brussel en Vlaanderen: erkenning, bewaring en onderhoud (Daniel Weyssow)
  Op welke manier wordt de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in de openbare ruimte getoond, geëerd en bewaard? Hoe gaan we om met het erfgoed in België dat herinnert aan deze geschiedenis? De auteur bespreekt de huidige staat van een aantal unieke locaties in Willebroek (Fort van Beendonk), Mechelen (Dossinkazerne) en Brussel (onder andere de kelders van de Gestapo en de gevangenis van Sint-Gillis).
  

Boekenplank

• Karine Le Bail, La musique au pas: Être musicien sous l'occupation, Parijs: CNRS, 2016, 440 p. (Michel Enaudeau)
• Jacques Tardi, Dominique Grange en Accordzéâm, De laatste aanval, Casterman, 2016, 192 p. (Brecht Capiau)
• Dick Wittenberg, Prikkeldraad: Een geschiedenis van goed en kwaad, Antwerpen: Atlas Contact, 2015, 269 p. (Frédéric Crahay)
• 70 ans après, Nuremberg: Tout sur le procès des chefs nazis, Themanummer Historia 838, april 2017 (Amandine Grillo)
• Raymond Spira, Le nazisme, l'apartheid et le droit: Quand l'injustice se fait loi, Neuchâtel: Alphil, 2016, 260 p. (Anne Roche)

Herinneringslabo

• Reisverslag. Op zoek naar de misdaden van de Rode Khmers: de Cambodjaanse herinneringsplekken (Mélanie Moreas)
  In dit artikel bezoekt de auteur twee belangrijke plekken in Cambodja die herinneren aan de gruweldaden van de Rode Khmer tussen 1975 en 1979. Het virtuele bezoek aan het detentiecentrum S-21 en het massagraf Choeung Ek neemt je mee naar de hel van de miljoenen slachtoffers van Pol Pots handlangers. Uit de getuigenissen, beschrijvingen en voorbeelden in dit stuk blijkt dat de slogan ‘Nooit meer’ een kortstondige illusie was.